Thứ Hai, 07 Tháng Chín, 2015 321

LAUDATO SI, XIN NGỢI KHEN CHÚA (III)

Phần III :Chương 6

 

 

CHƯƠNG SÁU

GIÁDỤVÀ LINH ĐẠO MÔI SINH

202. Nhiềđiềphảđượđịnh hướng lại, nhưng trước tiên nhân loạphảtự thay đổi. Cầcó mộý thứvề nguồgốc chung, mộsự thuộvề nhau cách hỗ tương và một tương lai được chia sẻ cho mọngười. Ý thức căn bảnày cho phécó mộsự phátriểnhững xátímới, cách thức liên hệ và hình thứcuộsống. Đây chính là thách thứlớvề mặt văn hoá, tinh thầvà giádục, sẽ kédài trong mộtiếtrình tái sinh thậkhó khăn.

 

I. HƯỚNG ĐẾMỘLỐSỐNG KHÁC

203. Thị trường luôn luôn hướng đếviệtạo ra mộbộ máy tiêu thụ không thể đảngượlạđược, để cásảphẩcuốcùng nhấchìm con ngườvào trong mộvòng xoáy mua và sử dụng phung phí cách vô ch. Chủ thuyết tiêu thụ cách bệnh hoạlà phảnh chủ quan củthựdụng kinh tế – kỹ thuật. Romano Guasdini đã bátrướvề vấđề này: con người “chấnhậcávậdụng và cách sống như dự áhợlý và sảphẩm quy định do mámóđặt cho họvà họ thựhiệtoàbộ vớcảgiác như thế là hợlý và đúng đắn [144]. Sự thựdụng khiến người ta tin tưởng rằng mình hoàtoàtự do, bao lâu họ có đượsự tự do tiêu thụ; nhưng trong thựtế chỉ có mộsố nhỏ có đượsự tự do, đó là những ngườcó quyềlựvề kinh tế và tàchính. Trong sự mơ hồ này, nhân loạthờhậhiệđạđã không tìđượsự tự ý thứgiúhọ định hướng và cảnghiệsự thiếsóvề căn tính với lo âu. Chúng ta có quá nhiều phương tiện cho mộvàmục tiêu hạhẹvà nhỏ bé.

204. Hoàcảnh hiệtạcủthế giới “tạmộcảgiáthiếxátívà bất an, đưa đếnhững hình thứch kỷ tậthể [145]. Khi con ngườtự kỷ và tự nhốmình vàý thứcủa riêng mình, họ sẽ không được thoả mãn. Khi trái tim con ngườtrống rỗng, sẽ cầrấnhiều thứ để mua, để chiếhữvà để tiêu thụ. Trong tình trạng này, thật không thể nàmộngườlại cho rằng thựtạđã đặt ranh giới cho họ. Trong vòng suy nghĩ nàcũng không thể có công ch thựsựNếmẫngười như thế đứng đầmộcộng đoàn, cáluậlệ chỉ có thể tôn trọng trong chừng mực không đi ngượlại nhu cầcủhọVì thếchúng ta không những nghĩ đếkhả năng những hiệtượng khủng khiếcủkhí hậu hoặc những tai hoạ tự nhiên lớn lao, nhưng cả những tai hoạ do các cơn khủng hoảng xã hội, vì định kiếvề mộlốsống tiêu thụ như thế – nhấlà, khi chỉ có mộnhónhỏ sống như vậy – chỉ gây nên bạlựvà tự phá hoại nhau.

205. Dù vậy, không phảtấcả đềbị đánh mất, vì con ngườcó đủ khả năng để tự hạ mình đếmứcuối, cũng có thể vượt lên trên, quyếđịnh cho điềthiệvà tự cải hoá mình cho tốt hơn, loạbỏ tấcả những điềkiện tinh thầvà xã hội đang đè néhọHọ có khả năng, tự khẳng định mình mộcách trân trọng, cởbỏ những điềchángấvà quyếđịnh con đường mớđếsự tự do đích thực. Không có hệ thống nàcó thể tiêu diệtriệđể việc khai mở cho điềthiện, chân lý và vẻ đẹp, cũng như khả năng thích ứng. Khả năng nàđã có sẵvì chính Thiên Chúa, từ sâu thẳcủa con tim con người, đã động viên chúng ta. Tôi xin mỗngười trong thế giớnày, đừng bao giờ quên phẩgiá củmình ; không ai có quyềrút đi phẩgiá nàđược.

206. Mộcuộc thay đổlốsống có thể đưa đếviệthựhiệmộlực thanh thoát trên những ngườnắlấquyềlựchính trị, kinh tế và xã hội. Điềnàxảy ra khi phong trànhững người tiêu thụ sẽ không mua mộsố sảphẩvà trở nên hữhiệu hơn để sửa sai tháđộ của doanh nghiệp, khi buộhọ phải suy nghĩ về táđộng đến môi trường và cámẫsảxuất. Đó là mộthựtế, khi thói quen xã hộnh hưởng trên thu nhậviệc kinh doanh, buộhọ phải thay đổcách sảxuất. Điềnànhắchúng ta nhớ về trách nhiệcủngười tiêu thụ. “Việc mua không những là mộhành động kinh tế, nhưng vẫn luôn là mộhành động luân lý [146]. Vì thế, “đề tài ô nhiễm môi trường đòbuộtháđộ củtừng người trong chúng ta phảchịtrách nhiệm” [147].

207. Hiến chương TráĐất [die Erd-Charta – la Charte de la Terre] mờgọtấcả mọngườchúng ta quay lưng lạvới giai đoạtự tàphá mình và bắđầmộbướtiếmới, nhưng chúng ta chưa triển khai ý thứphổ quát, đó là điềtạkhả năng cho chúng ta để thựhiện. Vì thế, tôi xin đề nghị lạlờđòbuộđầgiá trị này: “Như chưa bao giờ xảy ra trong lịch sử nhân loại, định mệnh chung mờgọchúng ta can đảtìmộkhởđầmới […] Hãđể cho thờđạtạdáng cho chúng ta, để người ta sẽ nhớ thời gian nàlà mộthờđánh thứsự tôn trọng mớmẽ trướcuộsống, như mộthời gian quyếđịnh vững vàng đạtớsự lâu dài, như mộthời gian thúđẩtiếđến công bằng và bình an, và như mộthời gian cử hành thậhạnh phúcủcuộsống [148].

208. Vẫn luôn luôn có khả năng để bước ra khỏi con ngườcủmình để đếvớkẻ khác. Nếu không có khả năng này, người ta không thể nhận ra giá trị đặthù củnhững thụ tạo khác, và cũng không chú tâm làmộđiềgì đó cho kẻ khác, cũng như không có khả năng để tự xáđịnh ranh giớđể tránh đau khổ hay gây hại cho xung quanh. Tháđộ cơ bảđể vươn ra khỏmình, khi phá vỡ sự cô độc trong ý thứvà chỉ quy về mình, là nguồgốđể tâm đếkẻ khávà môi trường. Tháđộ này đem đếcáphảứng luân lýđể nhận ra táđộng và từng quyếđịnh cá nhân bước ra khỏbản thân mình. Khi chúng ta có khả năng vượt qua chủ nghĩcá nhân, bấgiờ mớcó thể tự triển khai mộlốsống và mộsự thay đổi mang đầý nghĩa trong xã hội.

 

II. GIÁDỤC CHO MỘSỰ LIÊN KẾGIỮA NHÂN LOẠVÀ MÔI TRƯỜNG

209. Ý thứvề sự trầtrọng cơn khủng hoảng văn hoá và môi sinh nổbật trong những thói quen mới. Nhiềngườbiếrằng, sự phátriểhiệtạvà việc thu thập đơn thuầcáđốtượng và tiêu dùng vẫn chưa đủđể có thể đem lạý nghĩa cho tâm hồn con ngườvà ban niềm vui cho họ, nhưng họ cảthấy không có khả năng từ chốđiềmà thị trường mờmọhọ. Trong nhiềđấnước, cần phải đưa ra những thay đổmớvề thói quen tiêu thụgiớtrẻ có cảnhậmớvề sinh thávà tinh thầquảng đại, mộvàngười trong số họ phấđấmộcách đáng kinh ngạc cho việbảvệ môi trường, nhưng vì họ lớn lên trong mộhoàcảnh tiêu thụ và thoảmái, thật cũng khó để phátriểnhững thói quen khác. Vì thếchúng ta đứng trướmộthách thứvề giádục.

210. Việgiádụvề môi trường đã phổ biếmục tiêu củmình. Nềgiádụnàkhởđầbằng cách đưa ra những thông tin khoa học, cũng như cảnhậvà ý thứvề những nguy cơ cho môi trường, sau đó mới đưa ra lời phê bình về những “huyềthoại” dựa trên lý trí cơ chế củthờđại (chủ nghĩcá nhân, phátriển không định hướng, cạnh tranh, chủ nghĩa tiêu thụthị trường không luậlệvà triển khai cábình diệkhác nhau về sự cân bằng sinh thái: bình diệnộtạvớchính mình, bình diện liên đớvớnhững ngườkhác, bình diệtự nhiên vớcác sinh vậvà bình diện tinh thầvới Thiên Chúa. Việgiádục môi trường chuẩbị cho chúng ta mộbướtiếvàmầnhiệm, từ đó đạđượý nghĩa sâu xa của luân lý môi sinh. Mặkhác, cánhà giádụcó khả năng theo lốgiádụcủmình cho thấmộnền luân lý mớvề môi sinh, giúlànổbậtình liên đới, trách nhiệvà cùng cảnhậsự quan tâm chung.

211. Dù vậy, giádụnàcố tạo ra mộthứ “công dân sinh thái”, nhưng đôi khi bị ngăn chặn thông tin và không đạđượviệphátriểnhững thói quen. Sự hiệhữcálề luậvà luậlệ vớmộthời gian dài không thể ngăn chặn cátháđộ xấu, cho dù đã có mộsự kiểsoáhữhiệu. Để cho cáluậlệ phálý đưa ra những hiệquả quan trọng và lâu dài, cầcó nhiềthành phần trong xã hộchấnhậnhờ vànhững động lựthích hợp, và khởđộng từ mộsự thay đổcá nhân. Chỉ từ việc vung đắp những nhân đứvững vàng mà việtự ban tặng chính mình trong sự dấn thân sinh thámớcó thể được. Nếmộngườcó thói quen mặấm thay vì đốlò sưởi, vì tình hình tàchính cho phép, họ tiêu thụ và sử dụng phung phíđiềnày cho thấhọ đã đónhậnhững xátívà ý nghĩa cho việbảvệ môi trường. Chu toàbổphậbảvệ sáng tạnhờ vànhững hành động nho nhỏ trong ngày, thậlà tốđẹvà thậbấngờ, khi sự giádụcó khả năng tạo nên những điềtốđẹnày, đếviệtạmộlốsống thậthích hợp. Việgiádụgiúnhậtrách nhiệvới môi trường đòbuộnhiềtháđộ liên hệ có ảnh hưởng trựtiếvà mang ý nghĩa cho việbảvệ môi trường, cũng như việtránh sử dụng cávậcó chấliệnhựa hoá chấvà giấy, tiết kiệm nước, phân loạcáráthải, cũng như nấnướng vừđủ cho bữa ăn, chú tâm lo lắng cho cách sống củnhững ngườkhác, sử dụng các phương tiện lưu thông công cộng hoặc xe ôtô vớnhiềngười, trồng cây, tắđèn khi không sử dụng. Tấcả những điềnàđềlà những hành động quảng đạvà xứng đáng, sẽ đem đếđiềtốđẹp cho hữthể con người. Hành động sử dụng lạmộcágì đó thay gì quăng đi, có thể là mộhành động tình yêu lànổbậphẩgiá củchúng ta.

212. Đừng nghĩ rằng những cố gắng nàsẽ làm thay đổthế giới. Những hành động này gieo rắc trong xã hộmộđiềthiệhảo, sẽ luôn luôn mang lạnhiều hoa trávượt lên trên điềngười ta nhận ra được, chỉ vì chúng gây nên trên tráđấnàmộđiềthiệhảo đôi khi không nhận ra. Ngoài ra, việtriển khai cátháđộ này mang lại cho chúng ta cảnghiệvề chính phẩgiá củchúng ta, sẽ hướng chúng ta vàđiểm sâu thẳnhấcủcuộsống và cho chúng ta kinh nghiệđể thấcuộsống thậcó giá trị trên tráđấnày.

213. Những lãnh vựphổ biếgiádụnàrấkhác nhau: trường học, gia đình, các phương tiện thông tin, cálớgiálý và nhiềlãnh vựkhác. Một sự giádụtốt ở trường học khi các em còbé sẽ gieo được nhiều hạgiống sản sinh những hiệquả trong suốcuộđời. Nhưng tôi muốnhấmạnh đếý nghĩa quan trọng của gia đình, chỉ vì đó là nơi mà cuộsống là hồng ân của Thiên Chúđượđónhậmộcách thích hợvà được che chở khỏnhững tấn công mà cuộsống phảđốmặvà là nơi có thể triển khai những đòhỏthích đáng cho mộviệlớdậthật nhân bản. Chống lạthứ văn hoá củsự chết, gia đình là cái nôi cho văn hoá sự sống [149] Trong gia đình, người ta giúphátriểnhững thói quen đầu tiên củtình yêu và chăm sóc cho cuộsống, tỉ như việsử dụng đúng đắcávậdụng, trậtự và vệ sinh cho cuộsống, chú ý đếhệ thống môi sinh địa phương và bảvệ tấcả sinh vậđã đượsáng tạo. Gia đình là nơi giádụtrọvẹn, nơi những giai đoạkhác nhau củmộsự trưởng thành cá nhân đượdiễn ra, liên kếchặchẽ vớmọngười. Trong gia đình, người ta họhỏđể biết xin phép, để không xúphạđếkẻ khác, tiếng nói “cám ơn” như sự biểlộ mộsự đánh giá đúng đắn điềmà chúng ta lãnh nhận, làchủ sự tấn công và bạlực, và họbiết xin lỗi, khi chúng ta gây mộđiềgì tai hại. Những hành động nhỏ bé nàsẽ giúchúng ta lễ phép, mộthứ văn hoá củđờsống chung và sự tôn trọng vớtấcả những gì xung quanh chúng ta.

214. Trách nhiệcủchính trị và cátổ chứkhálà phảchú tâm đếcảnghiệcủa dân chúng. GiáHộcũng phảnhậtrách nhiệnày. Tấcả cácộng đoàn Kitô hữcũng phải chu toàn vai trò quan trọng trong việgiádụnày. Tôi cũng hy vọng trong cáđạchủng viện, các nơi đàtạcủcádòng tu, người ta giádụsự khắkhổ có trách nhiệm, mộsự chiêm ngắvớlòng biết ơn cả thế giớvà chú tâm đếnhững sự yếđuốcủngườnghèvà của môi trường. Không những cátổ chứcó quyềlựcầthiếđể phê chuẩchống lạnhững tấn công vào môi trường, những cũng cầthiếđể chính chúng ta cũng kiểsoámình và giádục nhau.

215. Trong hoàcảnh này, “không thể quên liên hệ giữviệđàtạvề vẻ đẹvớviệgìgiữ môi trường lành mạnh” [150]. Chú ý và yêu mếvẻ đẹsẽ giúchúng ta vượt qua chủ nghĩthựdụng. Khi mộngười không họbiếtự dừng lạđể quan sávà đánh giá điềgì là tốđẹp, thì không lấlàlạ gì khi tấcả đốvớngườđó trở thành đốtượng để sử dụng và lạdụng mà không chúngạngùng. Đồng thời, nếngười ta muốnhắđếviệc thay đổi sâu xa, phảthấcách suy nghĩ ảnh hưởng thựsự đếcátháđộViệgiádụsẽ không có hiệquả và những cố gắng sẽ vô ch, nếu như không chú tâm phổ biếmộhình nh mớmẽ về con người, về cuộsống, về xã hộvà sự liên hệ với thiên nhiên. Mặkhác, mô mẫnhằvàviệc tiêu thụ do phương tiệtruyền thông và mạng lướthị trường đầhiệquả vẫtiếtục.

 

III. CHUYỂĐỔI MÔI SINH

216. Gia sản phong phú của linh đạo Kitô giáo, xuấphát hai ngàn năm nay từ kinh nghiệcá nhân đếcộng đoàn, mang đếmộsự đóng gótốđẹp cho sự cố gắng canh tân nhân loại. Tôi muốđề nghị vớcác Kitô hữmộvàhướng căn bản cho một linh đạo môi sinh, xuấphátừ xátíniềm tin củchúng ta, vì những gì Tin Mừng dạđềcó hệ luậđếcách thức suy tư, cảnhậvà cách sống củchúng ta. Đây không nhắtrình bàcáý tưởng, nhưng trướnhất, về nềtảng chuyểđộng xuấphátừ linh đạđòbuộsự khổ tâm chăm sóc môi trường. Vì không thể dấn thân trong những việlớvớcálờgiảng dạmà không có mộthứ huyềnhiệm” tràđầy trong tâm hồchúng ta, không có những nềtảng lay chuyểnội tâm” để khởđộng, thúđẩy, động viên và trao ban cho nó mộý nghĩa [151]. Phảnhận ra, chúng ta là các Kitô hữu, có mộsự phong phú do Thiên Chúa ban cho GiáHội, nhưng chúng ta không thường đónhậvà tiếtụtriển khai – mộsự phong phú, trong đó linh đạdạtách biệkhỏthể xác, nhưng không tách biệkhỏi thiên nhiên hoặc là cáthựtạcủthế giớnày, nhờ đó và trong đó đượphát huy, trong cộng đoàvớtấcả những gì bao quanh chúng ta.

217. Nếthựsự các sa mạc bên ngoài gia tăng, chỉ vì sa mạnội tâm cũng lớdần [152] thì cơn khủng hoảng môi trường là mộlời kêu gọsự sáhốnội tâm sâu thẳm. Chúng ta phải công nhậrằng, có mộsố Kitô hữdấn thân và cầnguyện, thường cườcợcácảnh cávề môi trường vớlời xin lỗcủchủ nghĩthựtế và chủ nghĩthựdụng. Mộsố kháthụ động, quyết tâm không thay đổcáthói quen và trở thành rờrạc. Họ thiếmộsự sáhốthuộc sinh thái, giúthấnhững gì họ gặgỡ vớthế giới xung quanh; điềxuấphátừ sự gặgỡ vớĐức Giêsu Kitô, sẽ giúp cho tấ